Dünyada ve Türkiyede Deprem

Bu bilgiler www.livescience.com ve www.earthquake.usgs.gov/earthquakes üzerinden açıklanan Bilim adamlarının teknik bilgileridir. Ben bu karma bilgileri bir araya getirip yazıyorum. Kimi yerde okuyucuya katkı sağlama babından, yorumlamaktayım.

02.2023 – Önce Tektonik levha/plaka – Fay hattı nedir?    Yorum: Elinizdeki kahve fincanı  ve tabak düştü; Tabak 5-6 parçaya Fincan ise örn- 10 parçaya ayrıldı. Yapıştırdınız. Yapıştırdığınız tabak, yapışık yerlerinden tektonik plakayı, fincan üzerindeki yapıştırdığınız  büyük parçalar yeryüzüne yakın küçük ölçekli tektonik plakaları (aşağıda 152) en küçük parçalar ise fay kırıklarına sahip yeryüzünü temsil ediyor.–

Tektonik: Hareketli, hareket eden manasında. 

Dünyada 7-8 tane büyük tektonik plaka olduğu; Bunların K/ G Amerika, Avrasya, Afrika, Avustralya, Antartika kıtası ile Atlas,  Pasifik ve Hint Okyanusu deniz tabanlarıdır.

152 yerdede küçük ölçekli tektonik plakaların olduğu belirtilmektedir. Arabistan, Karaip deniz adalar bölgesi, parçalı Akdeniz tabanlı Tektonik Plakaları gibi. Fay hattı ise! Haritalarda, Ege bölgemizde göründüğü üzere, Ayak  bastığımız her yerde olabilir!

Dünyanın merkezi, Karasal kürenin ağırlığı/ baskısı nedeni ile artarak oluşan ısı; Devamlı  lav olarak yeryüzüne çıktığında azalan – sertkaya tabakasının çökerek mağmaya karışması ile çoğalan- eryik kütlenin; Dünya yüzeyine doğru yaptığı hareket ve basınç neticesinde, yükselen lav’ın, ‘yolda‘ bulduğu boşlukları doldurmasıyla lav havuzları oluşuyor. Lav havuzları ise, ayak bastığımız noktanın kimi yerinde 5 km kimi yerinde ise 70 km altında olduğu belirtilmektedir.

Depremlerin oluş şekli ; Magma (çekirdek) daki lav hareketlerinin, lav havuzlarına veya havuz olmayan yeryüzüne doğru yaptığı yüksek itici basınç nedeni ile BATMA,  AYRIŞTIRMA SONRASI DEPREM OLUŞTURMA ÖZELLİĞİNE SAHİP deniz dibi tektonik plakalarının, (TERS YÖNDE! ) kıtalar ile yaptığı birleşim noktalarından Asya, K/G Amerika, Afrika kıta tabanının altına kayması sonunda, depremler oluşmaktadır.

Yorum : Okyanus tabanlarının Asya, her iki Amerika kıtası ve Afrika kıta topraklarının altına girmesinin nedeni!  – Yeryüzünde bizim bildiğimiz! Ağır kütle dipte, hafif kütle üstte olur. Depremde ise! Bunun tersi olmaktadır. Ayrıca Okyanus karası, kıta karasına göre hem çukurda hemde, hafif kalmaktadır. 

Bana göre yeryüzündeki bütün depremlerin nedeni! Okyanus tabanına çıkan, tektonik plakalar üzerinden kıtaları ayrıştıran magma. Yeryüzüne çıkan mağma ve akan lav ise!!  Aynen düdüklü tencerenin tahliye sıbabı gibi biryerde! Bizlerin emniyet sıbabı diye yorumlarım. 

DÜNYAYI ŞEKİLLENDİREN DEPREM MERKEZLERİ

Önce depremlerin en çok ve şiddetli görüldüğü ülkeleri yazalım: Japonya – Endonezya –  Çin – Filipinler – Himalaya  uzantısı olan ülkeler – İran – Türkiye – Peru – Şili – Meksika – ABD ve İtalya

1- Şiddetli deprem bölgeleri:  Pasifik ve Hint Okyanusu arasında olan kıta ve ada ülkeleridir. Asya/ Amerika /Avustralya kıtaları ile; bu okyanus içinde olan adalar. Büyük (Pasifik) Okyanusun tabanını oluşturan tektonik plaka yılda, kuzeybatı yönünde 7 cm hareket etmektedir. Bu bölgeye; Depremde Pasifik Kuşağı denilmektedir.

2- Deprem Kuşağı: Bu bölüme Hint / Alp Kuşağı Denilmektedir. Bu tarif edilen bölge; Hindistan, Tibet, Himalaya sıra dağları üzerinden İran, Türkiye, Orta Avrupa ve Portekiz üzerinden Atlas Okyanusuna erişmektedir. Üçgen Hindistan yarımadasının altına giren Hint okyanus plakası, bu ülkeyi Asya içlerine ittirirken, Himalaya sıra dağlarının yılda 2 – 4 cm yükselmesine neden olmaktadır. Diğer taraftan, sıkıştırma nedeni ile Afganistan toprakları büzülürken  santim santim küçülmektedir. 

Arabistan yarımada plakası, Kendine en yakın olan Hint Okyanusu, Afrika Kara kıtası ve Ak Deniz tabanlı sıkıştırılma nedeni ile kendini Anadolu topraklarına doğru itmektedir. Himalaya dağları, Arabistan ve Avrasya plakasının sıkıştırması sonucu oluşan İran Zağros Dağları, Irak’ın kuzey doğu içlerine kadar uzanmaktadır.

Afrika merkezli Akdeniz üzerinden gelen  baskı ile! Avrupa Kıtasında büzüşme ve kayma nedeni ile, Orta Avrupa içinde yer alan Alp sıra dağları, Himalaya dağları gibi yükselmektedir. 

Rift Vadisi; Harita üzerinde Afrika boynuzu denilen yer üzerinden başlayıp, Kenya Tanzanya üzerinden  Mozambik ülkesine varan; Akarsu yatağı benzeri depremsel yarılma  neticesinde oluşmuş çöküntülü bir kara düzlemidir. Rift Vadisi, Akarsu yatağı benzeri ama!! Başlangıç noktası olan Kızıldeniz bölgesi hariç, orta bölgeler deniz seviyesinden 300 mt aşağıda, ∼1000 km düz genişliğe, ve üç ayrı parça halinde ∼ 3500 km uzunluğa sahiptir. Bu tip büyüklü küçüklü vadi çukurlarına, Rift vadileri denilmektedir.

Bilim adamları; Afrika Boynuzunun yılda 6,3 mm doğu/ batı yönünde ayrıldığı Etiyopya – Mozambik arasında var olan Rift vadisinin, yüzlerce yıl sonrası Afrika kıtasından kopacağını veya; Her iki uç noktalarının açılması ile Okyanus suyu ile dolacağını ileri sürmektedirler . www.livescience.com 

3. Atlantik Değrem Kuşağı ; Ekvator bölge üzerinden Kuzey yöne doğru uzayan Orta ve  Kuzey Amerika, Afrika, Avrupa ve İzlanda üzerinden Kuzey Kutbuna ulaşmaktadır. Orta Amerika ülkeleri, Pasifik ve Atlas Okyanusu arasında kalmaktadır.  Karayip, Kanarya ve İzlanda Adaları; Atlas Okyanusu Orta Tabanlı sıra dağların etkisi altındadır. Atlas Okyanusu Ortasından çıkan lavlar, bu sıra dağların hem yükselmesine hemde uzamasına neden olmaktadır. Bu bölgede Kanarya, Karayip ve İzlanda Adaları daimi tehdit altındadır. İzlanda’nın her sene, 2,5 cm doğu /batı yönünde genişlediği tespit edilmiştir. 

Yorum: Yalnız Şu unutulmamalı! Örn; Pasifik okyanusunun bir köşesinde deniz tabanı yüzeyine çıkan lav basıncı etkisinin, sadece O yerde depreme sebep olma ihtimali 50/50 dir. Çünkü, bir noktada oluşan baskı! Herhangi bir ülke topraklarında onlarca yıldır beklemede olan baskı ve enerji birikiminin! Salınmasına ve O ülke toprağında depreme neden olacağı, unutulmasın.

TÜRKİYEYİ  ÇEVRELEYEN TEKTONİK PLAKA VE FAY HATLARININ DEPREME OLAN ETKİSİ

Türkiye; Dünya yüzeyinde, fay kırıklarının en çok olduğu ülkelerden biridir. Türkiye / Anadolu kara kıtası ile birlikte, deprem üreten değil, depreme maruz kalan bir ülkedir.  Ne yazık ki ülkemiz; Himalayalardan gelen Parçalı tektonik Plakalar ile çoklu kırık fay hattı etkisindedir.  Deprem fay hattı çizelgesini gösteren haritalara baktığımızda Anadolu’nun Üç yönden tehditli, Üç bölgeye ayrıştığını görürüz.

Ülkemizi tehdit eden ana etken Himalaya – İran ülkesinden gelip, Erzincan’da  çatal yapıp ikye ayrılan ve Kara Denize paralel batıya ilerleyip Yalova şehrimizden Marmara Denizine batan Kuzey Anadolu ile;

Yine Erzincan şehrimizden Hatay şehrimize doğru uzanıp Suriye, Lübnan, Ürdün, İsrail, Sina’dan Arabistan yarım adası ile bağlantılı Türkiyeyi etkileyen 2. derecede etkili tektonik plakamız bulunmaktadır. Özellikle Marmara ve Ege bölgemizde olan parçalı fay kırık hatları ise, bu tektonik plakanın işini kolaylaştırmaktadır.

1. Tehlikeli Bölge; Hindistan üzerinden gelen 2. Dereceli tektonik plaka etkisi altında olan Erzincan bölgesinde çatal yapan; Arabistan yarımadası kaynaklı küçük çaplı tektonik Fay hattı etkisinde olan şehirlerimiz.

2. Tehlikeli bölge: Erzincan / Van / Hakkari üçgeni arasında olan bölgemiz,

3. Tehlikeli bölge:  Kuzey Anadolu – Marmara tektonik fay hattı bölgesinin güneyinde kalan Çanakkale / Adana / Muğla  üçgeni ile; Ege Denizi kıyı kesiminden Denizli / Afyon bölgemize ulaşan çoklu ve parçalı fay hattına sahip olan depremsel bölge ve etkisi altındayız.

27 Ekim 2019 tarihli bir gazete sayfasından- Türkiyede deprem konulu bir konferansa katılan Japon deprem uzmanı ve inşaat mühendisi; 

– Türkiyede birbirinden ayrı hareket eden 6 tane  deprem fay plakası var. Bu plakalar ilk hareketini; Himalayalardan alıp Nepal ⇒ Gürcistan üzerinden tetiklendigini belirtmiştir. Bu etki Kuzey Anadolu ⇒ Ege Denizi dip Fay hattı ile Yunanistan üzerinden Italya ve Ispanyaya kadar gitmektedir.

Türkiye; Dünyada olası deprem sıralamasında ise Türkiye, 6. sırada. Ölümlü sonuç sıralamasında ise 3. derecede en fazla ölümlerin olduğu deprem kuşağı ve Ülkesidir. Deprem şiddetinin 1 artması (5 ⇒ 6) olması deprem etkisini (kimine göre 10 kat) 32 kat fazla artırmaktadır. —-

5 Şubat 2023 pz/pzt gecesi  saat 04.¹⁷ de 7.8 şiddetinde olan Kahramanmaraş depremi‘nden 10 saat sonra olan ikinci bir 7.7 şiddeti deprem sonrası Anadolu karasının batı yönünde Ege Denizine doğru (açılı) 3-7 mt kaydığı, Bilim çevresince, söylenmektedir.

Kahramanmaraşta iki kere deprem olmasının sebebi ; NOT: Bu başlık altında yazacağım kısım;  Bilimsel açıklamaları dayanak göstererek yapacağım yorumumdur. Bu durum doğrultusunda yapacağım yorumum; İLKTİR derim. Çünkü bilimsel veya kişisel yanlış bile olsa! Aynısını hiç duymadım ve okumadım.

(⇒2 ) Hindistan Fay Hattında oluşan enerji birikmesi, Erzincan üzerinde iki kola ayrılırken (direksiyonu ve sinyali olmadığı kesin) Hem (1. Bölge) K. Anadolu fay hattı içinde ilerler hemde G.D.Anadolu (2. Bölge) bölümünü Kuzeyden Güney istikametinde sıkıştırmaktadır. Diğer taraftan 2. Bölge ise bu sefer ve aynı anda; Afrika / Arabistan / Ortadoğu/ İran Zagnos sıra dağları arasında Suriye, Hatay, K.maraş ve Malatya fay hattı UZUN ZAMANDIR İKİ YÖNLÜ baskı ve ayrışma halinde bekliyordu!!

Bardağı taşıran son damla misali; Dünyanın bir bölgesinde olan deprem!! Ülkemizde olup yıllardır beklemede olan şehirlerimizde, iki ayrı saatte oluşan depremlere yön verdiğini sanıyorum. 

Bu iki deprem, şehirlerimizde farklı görüntülere sebep oldu. Hatay havaalanı pisti örneğinde olduğu gibi yukarıya/dışarıya doğru toprak yığıntı yaparken!! Yine;

Hatay ve G.antep’in bir bölgesinde oluşan deprem;  200 mt genişlinde, 30 mt derinlikte  ve yüzlerce metre uzunlukta Rift Vadisi türü çukur kanallara neden olmuştur.

Yorum: Anadolu karasının 3 mt kayma işleminin göstergesi! Rift benzetmesi yaptığım; Kırılıp açılan ve boşlukları dolduran çöküntüler nedeni iledir. Peki! Çöküntünün altındaki toprak nereye gitti? Dersek! Güneşi gören toprak çökerken, altındakı toprak, kürenin boş (lav havuzu gibi) yerlerini doldurmakta veya direk magma tabakasına geçmektedir. Aralık 2010  Mecit ALBAYRAK