Bu bilgiler, Bilim adamları ve bilimsel sayfalar tarafından açıklanmış teknik bilgiler olup, yorum şekli ile yazmaktayım.
01.2020 – Önce Tektonik levha/plaka – Fay hattı ve Deprem nedir, nasıl oluşur. Çok beğendiğiniz kahve fincanı 15, tabakta 5-6 parçaya ayrıldı. Yapıştırdınız. Tabak, tektonik plakayı, küçük parçalı fincan ise, fay kırıklarına sahip yeryüzünü temsil ediyor.
Dünyada 9 büyük ANA tektonik plakanın olduğu açıklanmaktadır. Dünya Atlasına göre bunlar; K. Amerika, G. Amerika, Avrasya, Afrika, Avustralya, GK Antartika, Pasifik Okyanus tabanı, Hintavustralya ve Hindistan yarım adasıdır.
Dünyanın merkezi olan çekirdek/magma, devamlı hareket ve erime durumundadır. Mağma bölgesindeki lavın, dünya yüzeyine doğru yaptığı hareket ve basınç neticesinde oluşan lav havuzlarının, ayak bastığımız kimi yerin 5, kimi yerinde 70 km altında olduğu belirtilmektedir. Magma/lav, dünya merkezindeki yüksek ısı nedeni ile sürekli eriyip çoğalma, dışarıya çıkıp azalma yönlü devam etmektedir. Lav hareketlerinin oluşturduğu yüksek itici basınç, tektonik plakaların birleşim noktalarında, ozellikle deniz tabanında dışarıya çıkıp, bitişiğindeki plakayı iterken, altına almakta. Bu sünme ve emme anında oluşan kırılma/boşluk, bu plakanın üzerinde olan kıta taban ve yüzeyinde en fazla/kuvvetli gerilme durumunda olan ülkesinde, depremi oluşturmaktadır.
En büyük 1. faal tektonik plaka ve deprem bölgesi; Büyük Okyanusun tabanını oluşturan tektonik bölgedir. Özellikle bu tektonik plakanın etkisi nedeni ile, üzerindeki toprak ve ülkelerin, kuzeybatı yönünde 7 cm hareket ettigi belirtilmiştir. Bu ülkeler, Güneydoğu Asya, G. Amerika ve Avustralya kıta bölgesinde yer alan okyanus adaları ve Yeni Zellanda dır. 14.12.2019 tarihinde oluşan 5,7 deprem nedeni ile, eskiden var olan yanardağ adacığından, sıcak kül ve gaz çıkışı oldu.
2. faal tektonik plaka ve deprem bölgesi ise; Asya, Avustralya, Afrika kıtası arasında kalan hint okyanusu ve uzerinde bulunan ülkeler.
3. deprem bölgesi ise Hindistan yarımadasının Asya kıta içlerine doğru ittirdiği Himalaya dağları ve uzantısı üzerinde olan ülke topraklarıdır. ( Tibet, Nepal, Çin, Pakistan, Iran, Türkiye ve AB) Bu itme neticesinde Himalaya dağlarının yılda 2,5 cm yükseldiği belirtilmektedir.
4. tektonik ve deprem bölgesi ise; güneyden kuzeye doğru İzlanda adasının ortasından kuzey kutbuna ulaşan Atlantik tabanı plakasıdır. Bu hat üzerinde daimi tehdit altında olan İzlanda’nın, magmadan çıkan lav nedeni ile, her sene 2,5 cm doğu /batı yönünde genişlediği tespit edilmiştir.
Yukarıda belirttiğim, tektonik plaka ve ülkelerin 7,5 cm kayması ile (kaynak, w.livescience), Himalaya dağları zirvelerindeki 3 ayrı bölgedeki buz katmanlarının 1960/2018 yılları arasında 80 mt kalınlığında eridiği, CIA/NASA tarafından açıklanıp, bu sonuçların, dünyanın güneşe göre ekseninde sapma olmasına neden olduğu belirtilmiştir.
TÜRKİYE DE DEPREM ;
27 Ekim 2019 tarihli bir gazete sayfasında Türkiyede deprem konulu bir konferansa katılan Japon deprem uzmanı ve inşaat mühendisi;
Türkiyede, birbirinden ayrı hareket eden 6 tane deprem (tektonik plaka değil) plakası olduğunu, bu plakaların ilk hareketininde Nepal, Himalayalardan başlayıp Gürcistan üzerinden etkilendiğini ve bu etkinin Kuzey Anadolu Fay hattı ile devam edip Yunanistan üzerinden Avrupa kıtasına, Italya ve Ispanyaya kadar uzandığını; Türkiyede deprem olası sıralamasında dünyada 6., ölüm sonuç ve sıralamasında ise 3. derecede en fazla ölümlerin olduğunu belirten Uzman kişi, deprem şiddetinin 1 artmasının, önceki deprem şiddetine göre 32 kat fazla olduğunu söylemiş.
JEOTERMAL ENERJİ
Jeotermal ısı; Yer Isısı anlamındadır. Genelde deprem bölgesi yerlerinde fazlası ile oluşmakta ve bulunmaktadır. Şunu kesin olarak bilmeliyiz ve biliyoruz ki; Jeotermal Kaynak ve Jeotermal Enerjiyi elde etmek için, illa deprem bölgesinin olması gerekmez. Bir bölgede sıcak suyun çıkıyor olması; İlla o bölgenin deprem bölgesi olduğunu göstermez. Mesela, Büyük Sahra çölünün 1500 mt altına inilirse 65 C’ ve üstü sıcak su çıkacağı ve vahalarda şuan olan bazi bolgelerdeki ılık /sıcak suyun mağmaya yakın bölgelerden geldiği vurgulanmaktadır. (BBC)
Bilimsel olarak mağma, ayak bastığımız yüzeyden ortalama 30 km aşağıdan itibaren başlamaktadır. Apartmanlarda olan uzun soba bacası benzeri lav kanallarının, dünyamızın bazı kesimlerinde yer yüzüne daha yakın olduğu baca uçlarında biriken mağma havuzları sayesinde; Gayzer, sıcak su (kaplıca), buhar ve Yanardağların oluştuğu belirtiliyor.
Yanardağın varlığı ve patlaması, O bölgede depremin olacağı manasına gelmez. Bir bakıma yanardağlar dünyamızın; Çok ısınan banyo kazanlarının üzerinde olan otomatik basınç tahliye fiskiyesi gibi, güvenliğimizi sağlar. Fakat depremin olması, yanardağın oluşmasına, sıcak suların çıkmasına bir etkendir. Sıcak su, istenirse Himalaya dağının tepesinden; Güney Kutup noktasına kadar olan her yerde*n* Artezyen Sondajlar sayesinde çıkar-tılır. 02.2017
ek bilgi – Bir ara Türkçe yayın yapan Rus RTV kanalında izlemiştim. Kamçakta Adası hem deprem hem fazlası ile sıcak su akarlarının çok olduğu bir bölgedir. Bir yanardağın çevresinde var olan sıcak su kaynakları, geçen zaman içerisinde oluşan bir deprem nedeni ile üzerine kayan 4.5 milyon tonluk toprak ve kayaların altında kalarak, kaybolmuş. En basitinden şöyle düşünün. Çevremizde olan ve yer altından gelen bir kaynak suyun yönünü, kazılan bir inşaat çukuru, doğal gaz, elektrik yer hattının su akış yönünü değiştirdiği, unutulmamalıdır.
Jeotermal ısı, dünyanın her bir ülkesinde az çok çıkartılmaktadır. Ayrıca; Dünya küresini kapsayan bütün deniz ve okyanus tabanlarında bulunan jeotermal kaynakların, dünyada bilinenlerden çok daha fazla olduğu, bilim adamlarınca vurgulanmaktadır.
RusTG Tv kanalından – Kamçakta yarım adasında irili ufaklı 300 dolayında volkan bulunmakta. Öyle ki bu yarım adaya ‘ Ateş ve Buz diyarı’ benzetmesi yapılmaktadır. Eski insanlar, volkanların patlama sebebi olarak, Volkan dağı içerisinde yaşayan ”Demirci Ustasının” kızğınlığı veya çalışması olarak ad ederlermiş. Rusya, 1966 yılından beri yer yüzüne çıkan 40 ve 250 ‘C sıcaklıktaki su ve buhar sayesinde, deniz seviyesinin 800 mt yukarısında olduğu gibi, yer altında kurdukları elektrik santrallerinden, elektrik üretmektedir. GK Antartika da bile, konisi içerisinde lav bulunan bir yanardağ ile, aktif olmayan iki yanardağ mevcuttur. Öyleki aktif olamayan yanardağın çevresinde çıkan sıcak sulara, gezi amaçlı gelen turistler, girmektedirler. Endonezya da 1815 yılında patlayan bir volkandan çıkan kükürtlü gaz sebebi ile, 500 km mesafe içerinde kalan ülke ve insanlarının; Üç (3) gün boyunca güneşi göremedikleri, anlatılmıştır. Yüzyıllar öncesi Sönmüş bir yanardağ, bu gün patlayacağı gibi, bu gün faal olan bir yanardağ ise yüz yıllar boyunca, sönebilir. – ( Nasa – Dünyada 2017 itibari ile faal 91 adet yanar dağ vardır.)
İlk çağlardan beri, özellikle sağlık amaçlı olarak yararlanılan jeotermal sıcak su kaynakları çanak, çömlek ve cam malzemelerinin imalatında kullanılmaya başlandı. ilk defa 1827 yılında İtalyada 1850 li yıllardan itibarende Avrupada başlayan sanayi devrimi ile, bu alanda kullanılmaya başlanılmış, 1905 yılında gine İtalya da, jeotermal elektrik üretimine başlanılmış. Peki jeotermal enerji nerede ve nerelerde kullanılıyor dersek :
a – Elektrik üretiminde b – Binaların , seraların ısıtma uygulamalarında c – Metallerin ısıl işlemine yönelik endüstriyel amaçlı kullanımlarda d – Kimya sanayisinde e – Kaplıca suları ile tedavi yönteminde f – Maden suyu dolum ve içimlerinde .
Bu gün İtalya, ABD, Rusya, Japonya, İzlanda, Filipinler , Yeni Zelanda , Kenya başta olmak üzere 18 ülkede jeotermal elektrik enerji üretimi büyük ölçüde yapılmaktadır. Kenya, dünyada 8. büyük jeotermal elektrik santrallerine mevcut olup yıllık bazda 514 MV (megavat) elektrik üretilmektedir. – Mart 2016 / Euronews
bilimsel açıklama – Buzlar Ülkesi İzlanda (buz) Adası; aynı zamanda lavlardan oluşmuş etkin volkanların olduğu bir adadır. İzlanda adasını K/G istikametinde kesen tektonik plaka yüzünden ada, D/B yönünde her sene 2,5 cm büyümektedir. Üstü buz dağı, altı fırın olan kendine has yanardağları ve ısısı ile apayrı jeotermal bir bölgedir. 1963 yılında İzlandanın 35 km güneyinde denizde yeni volkanik ada oluştu. İzlanda, Dünyada en fazla jeotermal enerjiyi kullanan ülkesidir. Elektrik Enerjisinin yüzde 81’ini, jeotermal gibi yenilenebilir enerji ( 2019- 575 MW) kaynaklarından sağlıyor. Halkının yarısının evleride, bu sıcak su ile ısıtılmaktadır. Hatta, buzlanmanın önüne geçilmesi için bazı kara yolları, yol altından sıcak su ile ısıtılmaktadır. Kaynak: BBC
TÜRKİYE DE JEOTERMAL ENERJİ VE TERMAL BÖLGELERİMİZ :
21 Mart 2017 tarihli Hürriyet Gazetesinden alıntıdır, kendi ifadem şekli ile: Jeotermal üretim ve kullanımını sağlayan / Yapan üreticinin açıklamalarına göre: 230 / 120 C’ arasında Elektrik üretimi; 120 / 80 C’ arasında olan ısı ile evler; 80 / 60 C’ olan sıcaklıktaki ısı ile seralar; 45 / 40 C’ olan ısıdaki su ile termal tesislerde kullanım şekli, olmakta imiş. Ağrı / Diyadin, Nevşehir / Kozaklı, Balıkesir / Bigadiç, Yozgat / Sorgun ilçelerinde 2 yüzbin dolayında evler, jeotermal ısı ile ısıtılmaktadır. 2017
Türkiye de ilk jeotermal sondaja 1960 yılında Ege bölgesinde başlanılmış. 1968 yılında Denizli – Kızıldere ile İzmir – Balçova ve Seferihisar da uygun derecede sıcak suya rastlanılmış. Ülkemizde bulunan jeotermal ısı bölgelerini batıdan – doğuya doğru sıralar isek:
İzmir – ( Aliağa ilçesinde, denizin suyu ile devamlı karışan ve kendiliğinden çıkan bir termal su kaynağını gördüm) – Manisa – Aydın – Denizli – Balıkesir – Bursa – Yalova – Kütahya – Bolu – Adapazarı – Afyon – Ankara – Kırşehir – Nevşehir – Yozgat – Adıyaman – Van ve Ağrı etkin termal sıcak kaynaklarına sahip illerimiz dir. Ülkemizdeki termal kaynaklar genelde, Ege bölgesi ağırlıklıdır. Bu bölgemizde sıcak su ve elektrik üretiminin daha fazla olmasının sebebi, sıcak su katmanlarının yüzeye daha yakın ve maliyet masrafının, az olmasındandır. 02.2016
Balıkesir – Gönen Kütahya – Simav Afyon merkez ve Sandıklı Kırşehir merkez ve Kaman İzmir – Narlıdere , Balçova Ankara – Kızılcahamam Manisa – Salihli Ağrı – Diyadin’de bir çok evlerin ve seraların ısıtılması termal sıcak su ile yapılmaktadır. Özellikle bu uygulamalar, Ege Bölgemizi kapsamakta olup 2 milyon metre kareye yakın seralarda, sıcak su kullanılmaktadır. (2012 verileri)
Kaplıca kullanımında ise en başta İzmir – Aydın – Afyon – Balıkesir – Adapazarı – Yalova ve Ankara başı çekmektedir. Burada belirtilen termal ısılı kaplıcalarımız, ülke ve yurt dışı bazında tanınan yerlerimizdir. Başka yerlerde küçük çaplı, hatta açık arazide insanlarımızın girdiği sıcak su kaynaklarının olduğu bilinmektedir. Ağrı’nın 1925 mt yükseltisindeki Diyadin ilçesinde; 70’C ye varan jeotermal su kaynakları mevcuttur. Ülkemizde, sıcaklığı 40’C ve üstünde olan jeotermal saha sayısı, 1500 den az değildir.
Türkiye’de ilk jeotermal ile elektrik üretimine; 1984 yılında Denizli-Kızıldere’de başlanılmış. Santral, 20.4 MW kapasiteli olarak kurulmuş olup, ancak 15 MW gücü oranında çalıştırılmaktadır. Jeotermal Elektrik Üretiminde ise, üretimin verimli olması için yüksek ısı gereklidir. Özellikle Ege Bölgesinde bulunan jeotermal kaynakların ısı derecesi 130 ile 232’C arasındadır. Elektrik üretimi için en az 120 C’ ısı gerekmektedir. Aydın – Denizli ve Çanakkale de olmak üzere 6 yerde jeotermal elektrik üretimi yapılmaktadır. Aralık 2010 Mecit ALBAYRAK
