11.12.2013 – Mısır tarihi en çok ilgi duyduğum konulardan biridir. Özellikle televizyonlarda geçmiş yıllardan beri yayınlanan belgeselleri, – yazılı not tutarak dinler ve karşılığını ansiklopedilerden araştırmışım’dır. Burada aktaracağım bazı açıklamalar; Mısır tarihi konusunda yetkili olan kişilerin tv lerdeki sunuşları, araştırma sonuç yazıları ve kendi tarihi bilgi ve araştırmalarım doğrultusunda yaptığım, yardımcı yorumlarım dır.
Bir bilgi mahiyetinde yazayım: Hz Yusuf ve Akhenaton un filminde görünen komutan Horemhob’un bir belgesel filmde, sarayla kan bağı olmayan halktan bir kişi ve babasının ‘peynirci’ (mandıra) olduğu söylenilmişti. Gine ek bir bilgi olarak; Amenhotep / Akhenaton’dan sonra firavun olan damadı Tutankamon un mezarının, 1922 yılında sapa sağlam bulunmasının nedeninin; Akhenaton, Tutankamon ve (Amonhotep / Akhenaton’un annesi Ana kraliçe Tia zamanında Tia’nın, akrabası olup sarayda görevlendirilen, önce devlet görevlisi sonra vezir olup bir desise ile (ölen / öldürtülen) Tutankamo’nun dul karısı ve Akhenaton’un kızı ile evlenen) Ay‘dan sonra firavun olan, tek tanrıcılığa ‘pek’ inanmayan Horemhop, hem kendi isteği hem Amon rahiplerinin etkisi ile, kendisinden önceki firavunların, özellikle Akhenaton ve damadı Tutankamon’un geçmişlerini anlatan yazılı ve resimli taş, dikit ve tabletleri imha ettirmiştir. Böylece;
Araştırmacı ve arkeologların, Akhenaton hakkında kesin bilgilere ulaşamayışları ile damadı Tutankamon’un mezarının, define hırsızlarınca bulunamayıp 20. YY kadar sağlam kalmasının nedeni olarak , Horemhob gösterilmektedir. .——
Yazımın ana teması olup; Firavunlar tarihinden bir örnek olarak sizlerle paylaşmak istediğim, bana göre ” Eski devrimcilerden ” olan IV. AMENHOTEP veya kendi yakıştırması ile Aton’a (Güneş‘e) tapan manasında firavun, AKHENATON.
Kendisi, XVIII. (18) hanedana mensup firavunlarun 10. idi. Tanrı Amon, XII (12.) hanedan (MÖ 2000-1900) tarafından; Mısır ülkesinin Hava, Rüzgar ve Gemiciler tanrısı olarak kabul edilmişti. Tanrı Amon’un, ülkenin her bölgesinde benzerleri olan, insan yapımı bir modeli mevcuttu.
Tanrı Amon’un dini merkezi olan Karnak‘taki tapınakların rahipleri, dini konularda oldukları kadar maddi açıdan da büyük bir güce sahip idiler. O günden bu tarafa tüm Firavunların savaşlarda kazandığı ganimetlerin bir bölümü, tapınaklara otomatikman ayrılıyor ve Rahipler bu sayede, maddi güç sahibi oluyorlardı. Rahiplerin elde ettikleri bu orantısız ve kolay kazanılan maddi güç sayesinde, bazı konularda halkın desteğini de alarak, Firavunlara bile karşı gelebilme durumları söz konusu oluyordu. Akhenaton ile babası III Amenofisin, rahipleri sevdikleri pek söylenemezdi.
IV. Amenhotep’in (doğumu MÖ. 1380 – 1332) babası III Amenofis’in karısı ve annesi Tia, saray dışından olan bir ailenin kızıdır. Hatta III Amenofis, geleneklerin dışında kayın pederi Yuya ve kayın validesinin cesetlerini, Krallar -firavunlar- Vadisine gömdürmüş. Arkeoloğlarca; Yuya ve karısının, Yahudi olduğu görüşü hakimdir.
Not : Mısır tarihi ile ilgili yayınlanmış bazı ansiklopedik yazılarda, M.Ö. 1500 -1450 yılları arasında İbrani -Yadudi- lerden söz edilmekte ve Suriye taraflarına sefere çıkan firavunların dönüşte Mısıra, bu halktan olan insanları getirdikleri yazılmaktadır. ( Büyük Larousse, Ansiklopedik bilgi)
Her ne kadar İslami açıdan Peygamber Yusuf A.S. ile Akhenaton’un birlikteliği çocukluklarından beri söz konusu ve firavun üzerinde etkisi varsa da; Akhenaton’un tek tanrı olarak Güneşi kabul etmesinde ki ilk nedenin, üst paragrafta belirttiğim üzere, tek tanrı inanışına sahip ve Yahudi olduklarını belirttiğim anne annesi ve dedesinin din konusunda, babası 3. Amenofis ile kendisi üzerinde, etkili olduklarını düşünmekteyim. Sanırım din konusunda baba ile oğlunun bu kadar ‘aşırı devrimci‘ olmalarının diğer bir nedeni olarak ta, yine üst paragrafta vurguladığım üzere rahiplerin, firavunlar üzerindeki gelmiş – geçmiş olumsuz etkilerine dayanmakta olduğunu düşünmekteyim.
Yusuf as. tek tanrı konusunda firavunu etkilemiş ve cesaretlendirmiş olsa da Firavun’un, bizim bildiğimiz tek tanrı anlayışından ziyade; tek tanrı olarak Güneşi göstermesinin sebebi bana göre, – TEK olarak varlığı herkesçe bilinen ve inkar edilmesi mümkün olmayan, halkın ise ikna edilmesi kolay olan bir durum ve örnek idi. Bizlerin inandığı -görünmeyen- Tek Allahı anlatsa; halkın ikna etmesi mümkün olamaz’dı. Belki Akhenatonu, – Güneş konusunda ikna eden, Hz. Yusuf’tur.
Firavun Akhenaton‘un, güzelliği ile dillere destan olan karısı Nefertiti‘nin soyu hakkında da, kesin bilgiler mevcut değildir. Nefertiti’nin; Akhenaton’un annesi Tia’nın (yahudi) yeğeni olduğu hakkında görüş ve anlatımlar mevcuttur. Akhenaton, babasının ölümünden sonra MÖ 1352 yılında, (20 yıl) kral oldu. Krallığının 6. yılında; Karısı Nefertitinin’de desteklemesi ile (1346) – Tanrı Amon’a tapınılmasını yasaklayıp ; Evrensel yaratıcı güç olarak kabul ettiği tek tanrı Güneş’e -Aton’a- tapınılacağını ve adınıda değiştirerek güneşe tapan manasında AKHEN(ATON) olduğunu açıkladı.
Akhenaton, Amon rahipleri ve tapınaklarının dini merkezi olan Karnak şehrinin bir benzerini, krallık yönetim merkezi olan Teb şehrinin 180 km kuzeyinde Kahire’ye doğru Aton’a tapanların dini ve siyasi başkenti olarak; El – Amarna’da bir şehir kurdurmaya başladı. Mısır, coğrafi olarak ( Nil nehrinin ilk doğduğu topraklar ile denize karıştığı (Akdenizi) yeri düşününüz) Teb şehrini orta merkez olarak ele alırsak, Nil nehrinin ilk çıkış tarafı olan toprakları Sudan’a doğru – Yukarı Mısır / Ak Denize doğru – Aşağı Mısır diye iki bölgeden oluşuyordu. Kralların ellerinde ve göğüs üzerinde çapraz olarak tuttukları düz ve çengelli nesneler, bu iki bölgeli Mısırı temsil etmektedir.
Amenhotep’in ilk krallık dönemi ve öncesinde tüm Mısırı temsil eden Yaratıcı Baş Tanrı, Amon idi. Kral Amenhotep / Akhenaton zamanında ise, Teb şehrinden Ak denize doğru uzanan toprakları kapsayan Kahire bölgesinin baş tanrısı; Ra -Güneş- olmuştur. Yukarı topraklarda ise, tanrı Amon etkisi devem etmiştir. Bu arada bir vurgulamada bulunmalıyım. Akhenaton’un, tek tanrı inanışından dolayı – Tamam, bu kral ve krallıkta tek tanrı inanışından dolayı bizim inancımız gibi ve doğrultusunda; Müslüman ve Müslümanlık var’dı, diye yanlış düşünceye kapılmayınız. Çünkü Yahudilik, Hristiyanlık inancında da tek tanrı görüş ve emri, mevcuttur.- Bu görüşüme destek olacak aşağıdaki linke bakınız. Önce Türk müyüz Yoksa Müslüman mı ve Meluncanlar –
MÖ 1342 yılında başkenti El – Amarnaya taşıdı. Krallık süresi olarak, 17 ile 20. yıl arasında Mısır’ı yönettiği görüşleri vardır. Krallığı zarfında önemli savaşlar olmamıştır. Yine bu yılları ifade eden kil tabletler Tel el – Amarna’da define arayanlar tarafından 1880 yılında bulundu. Bu bilgiler, Akat dilinde yazılmış ” Amarna mektupları ” olarak adlandırılan yazıtlarda, mevcuttur.
Bu tabletlerdeki yazılımlarda; O günün şartlarına göre Mısırın askeri güç olarak Anadolu da egemenlik süren HİTİT devletinden daha zayıf bilinmektedir. Siyasi ve toprak olarak Mısıra bağlı olduğu halde, Hitit devleti ile antlaşma yapan ve vergisini bu ülkeye ödeyen prensliklerin olduğu vurgulanmaktadır.
MÖ. 1346 – 1335 yılları, tek tanrılı dinin Mısır’da en etkin olduğu yıllardır. İzlediğim belgeselde, MÖ 1335 yıllarında Kraliçe Nefertiti‘nin bir şekilde ortadan kaybolduğu, ama ölümü hakkında da hiç bir bilgi bulunmadığı açıklanmıştır.
Anlatımlarda; geçen zaman içerisinde Amon Rahipleri ile saraydaki eski tanrıya inanan ve siyasi etkinliği olan kişilerin etkisinde kalan Kraliçe Nefertiti ile Kral Akhenaton’un, eski ve yeni tanrı konusunda ciddi bir anlaşmazlığa düştükleri vurgulanmaktadır. Bu durum karşısında kral Akenaton, karısı Nefertiti’yi saraydan çıkarttı. – Veya beklenilmedik bir gelişme neticesinde – güçler dengesinin yeniden kurulabilmesi için zamanımızda yapılan anlaşmalı boşanmalar gibi – kral anlaşmalı olarak, kraliçeyi saraydan attı !
Kral ve Kraliçenin hiç erkek çocukları olmadı. Bu kral ve kraliçeye ait sağlam bulunmuş bazı figürlerde sadece 6 tane kızları betimlenmiş. Gerçek durum bu şekilde iken, Mısır tarihçilerini de meraka sevk eden bir gelişme ortaya konuluyor. Kraliçe Nefertiti’nin kaybolması ile birlikte -kimine göre damadı olan- Smenkhare isminde bir erkek, sarayda bulunmaya başlıyor. Bazı kayıt ve açıklamalarda ise kraliçe Nefertiti’nin Smenkare ismi ile ve makyajlı erkek olarak, tekrar saraya girdiği yönünde görüşler belirtiliyor. Çünkü Smenkare’nin kim olduğu hakkında geçmişine ait kesin bir bilgi yok. Sarayda böyle bir kimsenin varlığı da bilinmiyor. Bu gelişme bir bakıma dünyanın her yerinde bulunan ve bilinen şekli ile, iktidar içi çatışmalar ve rötuşü şekli olarak algılana bilinir.
Kral, bir kızını Smenkare ( annesi Nefertiti) ile evlendiriyor. Ardından tahtına ortak ve kendisinden sonrada ardılı olarak ilan ediyor. Akenaton bir süre sonra Smenkare’yi eski başkent Teb şehrine, Amon rahipleri ile görüşmeye gönderiyor. ( Bana göre ortada bir sorun var ki Büyük kral, ortağını rahiplerle görüşmeye gönderiyor. Değilse neden göndersin!!.) Akhenaton – Smenkare ortak krallığı, 3 yıl sürüyor. İşin garibi Kral Akhenaton ve Smenkare‘ – ve/veya karısı Nefertiti – ‘nin ölümleri M.Ö. 1332 yılında ve aynı zaman içerisinde peş peşe oluyor. Akhenaton’dan sonra damadlarından biri olan Tutankhamon, kral oluyor
Ölümleri şüpheli olan bu ortak 2 kralın mumya ve mezarlarının nerede olduğu (Firavunlar tarihine ait, 2007 yılı çekimli belgesellerde bile) bilinmiyor. Bu krallardan sonra iktidara gelen kişinin, Akhenaton’un -gerçek- damadı olduğu belirtiliyor. Akhenaton’un ölümü ile birlikte yaptırdığı her şey mezarı, devlet kayıtları, heykelleri, figürleri tamamen ortadan yok edilmiş. Bir bakıma diyeceğim ama gerçek, Amon Rahipleri ve Amona inananlar, Akhenaton’dan intikamlarını çok acı bir şekilde almışlar.
Akhenaton’un ölümü ile; El Amarna’da tek tanrıya inananlar ve Güneşe tapanlar için yaptırdığı şehir yerle bir edilmiş. Bu görüşte olanlarda, öldürülmüş. Ve böylece “devrimi istemeyen” ve el yapımı “Tanrı” larından vazgeçmek istemeyen Mısır halkı ile rahipler, eski başkent Teb’e ve Amon dinine dönmüş.
Yine izlediğim bir belgeselden yola çıkarak, bir şeye dikkatinizi çekmek istiyorum. Mısır hiyeroglifleri nin anlamını çözen Fransız bilim adamının, çözmek için tesadüfen eline aldığı kil tablette, Ramses’in adı vardır. Hiyeroglif yazılarının ilk çözümüne, bir otel odasında başlanılıyor. Bir hiyeroglif örneği olarak Ramses adını örneklemek istiyorum. Hiyeroglif yazılım şekline göre: Çember (dünya) okunuşu = Ra , çemberin ortasındaki nokta (Güneş) = M, geometrideki Pi işaretinin ∏ benzeri ise = S ve S , E ‘nin açıklamasını hatırlamıyorum. (O nun ortasında nokta olduğunu düşünün) O∏E∏
Bu kral ama mecburiyetten, ama aklının erdiği şekil ile, ‘ Tek Tanrı ‘ kavramını benimsediği için, Mısırın hakim tanrısı Amon’a karşı çıkmıştı. Mısır, gerçekten tanrı Amon’lar ülkesi idi. Akhenaton, bir çok örneklerinde olduğu gibi, elle beslenen tanrı modelinden sıyrılmak istedi. Burada ‘beslenen’ sadece put değildi. Putlar sayesinde rahipler de besleniyordu. Rahipler, çok büyük maddi imkanlara sahip olmuşlar, din sömürüsü ile kendilerine bağladıkları halkı da arkalarına alıp, istemedikleri bir gelişme durumunda, bütün krallara baş kaldırıyorlardı.
Kralın, her keze kabul ettirebileceği şekli ile Güneş Tanrısı Ra; Tek ve yaratıcı tanrı gücü modeline uygundu. İstisnasız Mısır halkı ve rahiplerinin , istemeseler bile bu (149 milyon km uzaklıktaki) güce karşı çıkma durumları mümkün olamazdı. Kralın, Rahipler dahil herkesi ikna etmesi çok kolaydı. Ama rahiplerinde, Güneşe güçleri yetmese bile, menfaatlerinden vazgeçmelerinin mümkünatı yok idi.
Kral Akhenaton, hayatı boyunca bu inanışı yaşamış ve yaşatmıştı. Her ne kadar ölümünün hemen akabinde, yaptırdığı her şey ve Güneş tanrısı figürleri yok edilmiş olsa da, zaman içerisinde Mısır halkına aşıladığı TEK TANRI görüşü unutulmamıştı. Akhenaton’un ölümünden ≈ 70 yıl sonra insan yapımı olan heykel tanrı Amon ile tek ilahi tanrı (Güneş) Aton; MÖ 1200 yıllarında karma Amon - Ra (dünya) inanış şekli ile, Mısıra hakim olmaya başlamış, yaşarken yapmak istediği, ölümünden sonra gerçekleşmiştir. Böylece dünyada ilk defa bir devlete has, peygambersiz tek tanrı inanışı, Mısır da hakim olmuştur.
NOT : Her ne kadar Hz Nuh, Lut , Yakup A.S., Cenabı Allah tarafından kendilerine atfedilen görüşleri iletmişler isede, bu inanış ve anlatım sadece kendi halk ve kavimleri içinde kalmıştır. Zamanla unutulan veya terk edilen tek tanrı anlayışının devamı için Allah cc, başka peygamberler göndermeye devam etti. Yusuf a.s. dan önce kral AKHENATON, babasının etkisi ile zaten tek tanrılı din görüşüne sahip veya alakadar idi. – değilse hz yusufun mısırda bu derece etkili olması bana göre mümkün olamazdı- Bu yazımda, Firavun Akhenaton sayesinde bir devletin, Tek Tanrılı bir dine, peygambersiz geçtiğini ve Mısır halkına Akhenaton’un etkisini vurgulamak istedim. 01.2011 Mecit ALBAYRAK
