DEPREMİN OLUŞ NEDENİ ve TÜRKİYE

 Temmuz 2025. <strong&amp;gt; <strong&gt; Depremin Oluş Nedeni ve Türkiye konulu bilgiler için www.livescience.com ve www.earthquake.usgs.gov/earthquakes üzerinden açıklanan teknik bilgilerden faydalandım. Özellikle parçalı ama doyurucu bilgileri usgs.gov üzerinden çıkarttım. Ben bu karma bilgileri bir araya getirip yazdım. Ve dolayısı ile Kimi yerde okuyucuya katkı sağlama babından, yorumlamaktayım.  2010.

MAĞMA TEKTONİK PLAKA VE FAY HATLARI:

Önce Tektonik Plaka ve Fay hattı nedir? – Tektonik levha- Yorum: Misal elinizdeki kahve fincanı ve tabak düştü Tabak büyüklü küçüklü 10 – 15 parçaya Fincan ise 30 parçaya ayrıldı. Yapıştırdınız. Yapıştırdığınız tabaktaki BÜYÜK parçalar, dünyanın kabuğunda olduğu belirtilen 7 – 8 parçalı ANA tektonik levha / plaka oluyor.

Tabaktaki Küçük parçalar ise, deniz dibinde ve karasal bölgelerde var olan, 7 parçalı büyük tektonik plakalara göre daha küçük parçalı,  bölgesel olarak Yalova’dan Yunanistan üzeri Avrupa’ya, Kuzey Anadolu / Elazığ / Erzincan arası,  Hatay’dan Orta Doğu / Arabistan Yarım Adası hattı; Karayip Deniz adalar bölgesi ile, parçalı doğu ve orta Akdeniz tabanlı plakalar ise, Küçük tektonik plakalara örnektir.

Böylece fincan üzerindeki yapıştırdığınız büyük – küçük parçalar ile, kara veya deniz tabanında oluşmuş büyük – küçüklü ölçekli tektonik plaka / fayları oluşturmuş oldunuz.

Daha küçüklü göremediğimiz parçalar ise! Yeryüzünde ayak bastığımız her yerde olabilen tektonik plakaların yeryüzüne yakın -derler ya, yerin 3 -10 km altında depreme neden olan FAY adı verilen kırıklarını temsil ediyor.

Tektonik, hareket eden, depreme neden olan. Fay ise parçalı küçük, depreme maruz kalan kara parçasıdır. Tektonik daha yıkıcı uzun bir mesafeyi, Fay ise daha küçük bir bölgeyi etkiler. Bilimsel Tespit: Fay kırıkları, tektonik plakaların yer üstüne doğru ve yeryüzünün 3 ile 20 km derinliklerinde oluşmuş karasal çatlaklarıdır.

Dünyada ve Türkiye de KÜÇÜK Ölçekli Tektonik Plakaların 152 adet olduğu belirtilmektedir.

Ayrıca Arabistan yarım adası, Afrika kıta burnu Somali ile Tanzanya arası, K. Amerika San Andreas, Endonezya Hint Okyanusu tektonik plakaları birer örnektir. Fay hatları ise! Haritalarda Ege ve bitişiği Marmara bölgemizde çokça göründüğü üzere, Ayak bastığımız her yerde olabiliyor!</p><strong>

Dünyada BÜYÜK Tektonik Plakaların Olduğu Bölgeler : Pasifik Okyanusu tabanın tamamını kapsar.  1-Amerika ve Asya kıtası ile Filipinler – Endonezya Adaları arasında AT NALI şeklinde görülür. Bu bölgeden Avustralya kıtası kuzeyinden, Yeni Zelanda adasına doğru kıvrım yapıp noktalanır. {{ Bu şık içerisinde belirtilen kıtalar ve ülkeler arasında  bir bütün olan tektonik plaka, plakalar arasında en büyük olanıdır. Bu plakanın diğer bir adı ise; Pasifik Ateş Çemberi olarak adlandırılır.

Depremlere neden olan etkenlerin başında gelen, deniz tabanlı toprağın mağma nedeni ile ayrışması sonrası, başka bir yerde yaptıkları BATMA – DALMA olayının  % 90, pasifik okyanusu tektonik plaka çevresinde oluşmaktadır.

Yine karasal bölgelerde etkin olan  volkanların %75,  bu bölgede bulunuyor. Diğer % 10 depremler ise, tektonik plakaların AYRIŞMASI ile oluşmaktadır. Yeni volkanların oluşması ise; Yine bu batma – dalma olayının olduğu yerlerde oluşmaktadır.  08.2025

2– Hint Okyanusu Tabanlı Avustralya, Antarktika, Afrika, Hindistan ve Arabistan Yarım Adası arası bölge oluyor.

3– Güney / Kuzey Kutup doğrultusunda Atlas Okyanusu Tabanlı İzlanda Adasını ikiye bölen Tektonik Plaka

4– Endonezya, Vietnam, Hindistanın kuzeyi, Afganistan, İran, Türkiye arasında;  5– Arabistan Yarım Adasını çevreleyip, Orta Doğu üzerinden Anadolu Yarım Adasına bağlanan plaka;  6– Güney Amerika Kıtasını; Pasifik ve Atlas Okyanusu, Karayip Denizinden çevreleyen plaka  7– Avustralya Kıtasını; Pasifik ve Hint Okyanusu ile Antarktika Kıtası arasında çevreleyen plaka.

Dünyayı çevreleyen plakaların yeri ve bağlantıları konusunu çok araştırdım. Hep farklı çizimler gördüm. Yukarıda belirttiğim üzere 152 yerde küçük ölçekli tektonik plakalar mevcut imiş. Bunlardan etkili bazı plakalar ise; Hindistan, Afganistan, İran ve Anadolu bağlantılı tektonik plaka. Afrika’nın kuzeyi Akdeniz deniz tabanlı – Atlas Okyanusu bağlantılı, Arabistan ve Hindistan sıkıştırmalı tektonik Plaka biliniyor.

Bu plaka Ege denizi ve Akdeniz Kıyılı Avrupa ülkelerini etkilemektedir. Ayrıca Orta Amerika ülkeleri, Karayip ve Kanarya Adalarını etkileyen küçük tektonik plakalar var.

Dünyanın Merkezindeki Mağma:. Karasal kürenin ağırlığı baskısı ve sıkıştırması nedeni ile merkezde kendiliğinden ısı oluşuyor.  Bu ısının etkisi ile dünya merkezindeki toprak eriyerek Mağma’yı oluşturmaktadır. Mağma, devamlı  lav olarak yeryüzüne çıktığında azalıyor; Sert kaya tabakasının çökerek mağmaya karışması ile de çoğalıyor.

Mağma nın, Dünya yüzeyine doğru yaptığı basınç neticesinde lavın yolda bulduğu katı boşlukları doldurmasıyla lav havuzları oluşuyor. Bu nedenle oluşan lav havuzlarının ayak bastığımız noktanın 5 km kimi yerinde ise 70 km altında olduğu belirtilmektedir.

DEPREMLERİN OLUŞ ŞEKLİ;

Mağmada’ki eriyiklerin yeryüzüne doğru yaptığı yüksek itici basınç nedeni ile okyanus tabanındaki Tektonik Plakalarda ayrışma meydana geliyor.  AYRIŞMA noktası ‘burası’ iken BATMA noktası dünyanın başka bir yerinde olmaktadır.

Ağır katman, hafif katmanın altına girerken, üstündeki hafif katmanın olduğu bölgeyi itmekte veya batma anında oluşan boşluğa bu katman kırılıp, depreme neden olmaktadır. Deprem, bu batmanın olduğu yerde olmaktadır.

Depremler nedeni ile Yeryüzünde yeni ETKİN bir dağ tepe ve çukur oluşmadığı müddetçe buna neden olan deprem, hep deniz dibindeki tektonik plakalardır. Dikkatiniz çekerim! Deniz tabanlı depremlerin olduğu yerlerde dağ ve ada çinsi kara olaylarının olduğu gösterilmektedir.

Mesela! Gaziantep bölgesinde yığıntı, iki yönlü sıkıştırma nedeni ile; Hatay bölgesinde oluşan  ise,  iki yönlü ayrışma nedeni ile oluşmuştu. Ve bu deprem ise, karada oluştu. -Devamı Türkiye bölümünde.

Unutmayın Su çatlak yerden sızar. Kürenin çatlak yerleri ise, Tektonik Plakaların birleştiği yerlerdir. Sonuç olarak bu çatlakların % 90 nıda deniz dibindedir. Mağma iki tektonik plaka arasından çıkıyor ve İki parçayı ‘nazikçe’ ayrıştırıyor. Bu anda her hangi bir sarsma olmuyor. Sonrasında Ayrışan plaka KARŞI kıta karası dibine birikip burayı itiyor.

Bu itme ve birikim anı her neresi ise! O yer yüzeyden veya yakın yerden  kopuyor ve Mağma’ya doğru batıyor. Batan kısım ana karadan ayrışmış oluyor. Yalnız batma anı ve yeri kimi yerde! Okyanus tabanında oluşurken, yıkım etkisi karada görülüyor. Aynı zamanda deniz tabanında oluşan batım yüzeyi her ne kadar büyük olursa! Deniz tabanında da Tsunami oluşuyor. Böylece Mağma’nın Çıkış Noktasından Ayrıştırma – Batış ve itme nedeni ile Ayrışma sonrası deprem oluşuyor.

Ben Yeryüzünün bir tarafında dışarıya çıkıp akan lav, kül ve gazın, zararı olsa da! Buna Dünyanın, düdüklü tencerenin emniyet sıbabı derim.

DÜNYAYI ŞEKİLLENDİREN DEPREM MERKEZLERİ:.

<strong> Depremin Oluş Nedeni</strong>ve Türkiye konusunda, depremlerin ne denli felaketlere sebep olduğu en çok ve şiddetli görüldüğü kıta ve ülkeler sıralaması ise;.

1. En Şiddetli deprem bölgeleri: Pasifik Okyanusu tabanlı kıta ve ada ülkeleridir. Büyük (Pasifik) Okyanusun tabanını oluşturan tektonik plaka yılda, kuzeybatı yönünde 7 cm hareket etmekte imiş. Bu bölgeye; Pasifik (Ateş Çemberi) Deprem Kuşağı denilmekte.

2. Deprem Kuşağı: Bu bölüme Hint-Alp Kuşağı Denilmektedir. Buralar Himalaya sıra dağları üzerinden Afganistan İran, Türkiye, İtalya Orta Avrupa ve Portekiz ile Cebeli Tarık Boğazı üzerinden Atlas Okyanusu Deniz Tabanı dağ uzantısına erişmektedir.

Bu arada Hindistan yarımadasının altına giren Hint okyanus plakası, bu ülkeyi Asya içlerine ittirirken, Himalaya sıra dağlarının yılda 2 – 4 cm yükselmesine neden olmaktadır. Diğer taraftan, sıkıştırma nedeni ile Afganistan toprakları büzülürken,  santim santim küçülmektedir.

( ABD / USGM zeoloji araştırmasına göre Endonezya, depremlerin en çok ve belirgin olarak hissedildiği ülkedir. İnsanların hissedemeyeceği kadar düşük ve en fazla depremlerin olduğu ülke ise, Japonya. ABD’de depremlerin etkin olduğu bölgesi ise, Alaska.

İnsanlarda depremlere neden olmaktadır. Bazı petrol ve doğal gaz sondajlarında yer altına büyük miktarda su enjekte ediliyor. Bu su, fayların arasına girdiğinde, çatlakların arasını eriterek boşaltıyor. Bu boşlukta! Hissedilmese bile depreme neden olmaktadır. 08.2025

Arabistan yarımada plakası:., Hint Okyanusu, Afrika Kıtası ve Ak Deniz ve Himalaya tabanlı sıkıştırılma nedeni ile kendini Anadolu topraklarına doğru itmektedir. Himalaya dağları ve Arabistan plakasının sıkıştırması sonucu oluşan İran Zağros Dağları ve devamında oluşmuş çatlak; Irak’ın kuzey doğu içlerine kadar uzanmaktadır.

Bu arada Afrika merkezli Akdeniz üzerinden gelen baskı ile! Avrupa Kıtasında büzüşme ve kayma oluyor. Bu sebeple Orta Avrupa içinde yer alan Alp sıra dağları, Himalaya dağları gibi yılda 2,5 cm yükselmektedir. Ayrıca, Yüzlerce yıl sonrası Afrika kıtasının Avrupa ile birleşeceği belirtilmektedir.

Rift Vadisi Nerede?

Kızıl Deniz, Aden Körfezi, Afrika boynuzu üçlüsü arasından başlayıp, (uydu görüntüsü) Afrika kıtasının Hint Okyanusu kıyısına paralel aşağıya doğru Kenya- Tanzanya üzerinden  Mozambik ülkesine ulaşır.

Rift vadisinin oluşumu; Milyonlarca yıl öncesi, yeryüzüne yakın olan magma tabakasının, kendine temas eden katı yer yüzü tabakasını eritmesi nedeni ile, üstteki daha sert tabakanın magmaya doğru çökmesi neticesinde oluşan, çok geniş ve uzun,  çöküntülü bir kara düzlemidir.

Rift Vadisi, bir nevi Akarsu yatağı benzeridir. Başlangıç noktası olan Kızıl Deniz bölgesine yakın olan bölge hariç orta bölgeler, deniz seviyesinden 300 mt aşağıda, ∼1000 km düz genişliğe, ve üç ayrı parça halinde ∼ 3500 km uzunluğa sahiptir. Bu tip büyüklü küçüklü vadi çukurlarına, Rift vadileri denilmektedir. </p><strong> Depremin Oluş </p> <p>Nedeni ve Türkiye konulu açıklamalardan olan Rift Vadisi hakkında Bilim adamları;.

Afrika Boynuzu denilen coğrafik bölgede başlayan Rift Vadisinin, Afrika kıtasından yılda 6,3 mm D/B yönünde ayrıldığı; Etiyopya – Mozambik arasında var olan Rift vadisinin, yüzlerce yıl sonrası Afrika kıtasın dan kopacağı belirtiliyor. Her iki uç noktalarının da deniz tarafından açılması halinde, Okyanus suyu ile dolacağını da ileri sürmektedirler.  www.livescience.com

3. Atlantik Değrem Kuşağı:. Ekvator bölge üzerinden, Orta ve  Kuzey Amerika-Afrika-Avrupa ve İzlanda üzerinden Kuzey Kutbuna ulaşmaktadır. Karayip, Kanarya ve İzlanda Adaları; Atlas Okyanusu Orta Tabanlı sıra dağların etkisi altındadır. Atlas Okyanusu tabanından çıkan lavlar, bu tabanlı sıra dağların hem yükselmesine hem de uzamasına neden olmaktadır. İzlanda’nın her sene, 2,5 cm D/B yönünde genişlediği tespit edilmiştir.

Deprem Etkisi ile yükselen genişleyen veya küçülen yerler:. Büyük (Pasifik) Okyanus tabanı kuzeybatı yönünde 7 cm – Himalaya sıra dağları yılda 2-4 cm. – İran Zağros Dağları Irak yönünde.– Afrika Boynuzu yılda 6,3 mm D/B yönünde ayrışmakta. – Alp sıra dağları 2.5 cm yükselmekte. – İzlanda’nın ise her sene, 2,5 cm D/B yönünde genişlediği —Afganistanın ise Himalaya, Arabistan ve Hint Okyanusu tabanından sıkıştırılarak genişliğinin büzüştüğü söylenmektedir.

TÜRKİYEYİ  ÇEVRELEYEN TEKTONİK PLAKA FAY HATLARININ DEPREME OLAN ETKİSİ

Türkiye; Dünya yüzeyinde, fay kırıklarının en çok olduğu ülkelerden biridir. Ne var ki Anadolu deprem üreten değil, depreme maruz kalan bir ülkedir. Ülkemiz; Himalayalar dan gelen parçalı tektonik plakalar ile ülke topraklarımız bünyesinde olan, çoklu kırık fay hatlarının etkisindedir.  Deprem fay hattı çizelgesini gösteren haritalara baktığımızda Anadolu’nun Üç yönden tehdit altında olduğunu görürüz.

1. Kuzey Anadolu Tektonik Fay Hattı. Buna göre Ülkemizi tehdit eden ana etken, Endonezya / Himalaya-İran ülkesinden geliyor. (Bilimsel açıklama) Tektonik fay hattı Bingöl Karlıova merkezinde çatal yapıp ikiye ayrılan ana etken, Kara Denize paralel batıya ilerliyor. Yalova şehrimizden Marmara Denizine batıp Avrupa’ya geçmektedir.

Türkiye de depremin oluş nedeni Türkiyeyi en fazla etkileyen Endonezya / Himalaya, Arabistan Yarım adası ve güneyden kuzeye doğru baskı yapan Afrika kıtası Tektonik Plakalarıdır.

2. derecede etkili tektonik plakamız. Bingöl şehrimizden Adana- Hatay şehrimize doğru çatal yaparak güneye doğru uzanmaktadır. Bu fay hattı, hem Akdeniz tabanına hem Suriye, Lübnan, Ürdün, İsrail, Arabistan yarım adası ile bağlantılı olup Türkiye yi  iki yönden etkilemektedir. Özellikle Marmara ve Ege bölgemizde olan parçalı fay kırık hatları ise, bu iki tektonik plakanın işini kolaylaştırmaktadır.

A. En Tehlikeli Bölge; Hindistan üzerinden gelip Bingöl merkezli makas acısı yaparak arada sıkıştırdığı, Erzincan Elazığ ilk risk bölgelerimizdir. Merkez olarak buranın doğuda bulunması mucibince ilk olarak önce Himalaya, devamında Arabistan yarımadası yönlü ikili baskı altındadır.

B. Tehlikeli bölge: Erzincan-Van-Hakkari üçgenli olan bölgemiz. Ayrıca bu bölgemiz, İran Irak merkezli Zağros Dağlarının arasında sıkışıyor.

C. Tehlikeli bölge: Kuzey Anadolu-Marmara tektonik fay hattı bölgesinin güneyinde kalan küçük ölçekli Çanakkale-Muğla-Adana üçgeni. Bu arada Ege Denizi kıyı kesiminden Denizli-Afyon-Kütahya bölgemize ulaşan çoklu fay hattına sahip depremsel bölgemiz var.

27 Ekim 2019 tarihli bir Hürriyet gazetesi sayfasından- Türkiyede deprem konulu bir konferansa katılan Japon deprem uzmanı ve inşaat mühendisi olan kişi.

{- Türkiyede birbirinden ayrı hareket eden 6 tane deprem fay plakası olduğu belirtilmektedir. Bu plakalar ilk hareketi Himalaya’ lardan alıyor. Nepal ⇒ Gürcistan üzerinden bu 6 plaka tetikleniyor. Bu etki Kuzey Anadolu Tektonik plakası üzerinden ⇒ Ege Denizi dip Fay hattı ile birleşiyor.  Yunanistan üzerinden İtalya ve İspanya’ya kadar gitmektedir, demektedir.

Yine Ekim 2024 tarihinde Japon deprem uzmanı Yoshinori Mariwaki: Endenozya’dan başlayan fay hattının Çin Hindistan ve İran üzerinden Türkiye ye ulaştığını kaydetti. Türkiye de deprem riskinin en az olduğu ilin Kırklareli, en tehlikeli ilin ise İstanbul olduğunu söyledi.  Kaynak: Sputnik

Türkiye Dünyada olası deprem sıralamasında  6.  Ölümlü sonuç sıralamasında ise 3. derecede en fazla ölümlerin olduğu deprem kuşağı ve Ülkesidir. Japonya’da 7 şiddetinde deprem oluyor kimse ölmüyor ken! Türkiye’de 5 şiddetinde deprem oluyor. (Örneğin 100 kişi ölüyor!).  Deprem şiddetinin 1 şiddetinde artması (5 ten 6 olması) sonuç olarak deprem etkisini (kimine göre 10 kat) 32 kat fazla artırmaktadır. </p&gt;</p>}

Deprem sonrası yeryüzündeki toprak şekillerinde çukur veya yükselti değişiminin görülmesi için depremin en az 6,5 ve üzeri şiddetinde olması gerekmektedir. Livescience.com

Depremin Oluş Nedeni ve Türkiye örneği 5 Şubat 2023 pz/pzt gecesi olan depremdir. Saat 04.¹⁷ de 7.8 şiddetinde olan Kahramanmaraş depremi‘nden 10 saat sonra olan ikinci bir 7.7 şiddeti deprem oluyor. Ve dolayısı ile Anadolu ülke karasının GB yönünde Ege-Ak Deniz istikametinde 3-7 mt kaydığı, Bilim çevresince söylenmektedir. Haliyle Bu kayma depremin gücünü göstermektedir.

Ne var ki Bu iki deprem, şehirlerimizde farklı görüntülere sebep oldu. Hatay hava alanı pisti örneğinde olduğu gibi arazi yükseldi ve uzadı. Bu durum Hatay’ın İki yönlü sıkışmaya maruz kaldığının görüntüsüdür.

G.antep’in sadece bir bölgesinde oluşan deprem sonunda çukur oluşmuş. 200 m genişliğinde, 30 m derinlikte ve yüzlerce metre uzunlukta Rift Vadisi türü çukur kanallar ortaya çıkmış. Burada çökme ve ayrışma meydana gelmiş. Buna göre Gaziantep bölgesinde oluşan çukur bence Anadolu karasının 3 mt kaymış olmasının göstergesidir.!

Rift Vadisi benzetmesi yapmışlığım nedeni Gaziantep’te oluşan çöküntü nedeni iledir. Peki! Çöküntünün altındaki toprak nereye gitti? Buna göre Güneşi gören toprak çökerken, onun altındaki toprak, kürenin boş (lav havuzu gibi) yerlerini doldurmakta, yer yüzüne çıkmakta veya, direk magma tabakasına geçmektedir.  Aralık 2010  Mecit ALBAYRAK